سربداران نام نهضتی از تبار ایرانی با اتکا به مذهب شیعه دواده امامی، در قرن هشتم خورشیدی بود. قیامی که با رهبری شیخ خلیفه و مرید وی شیخ حسن جورى آغاز گشت.

 اساس نهضت سربداران بر پایه رجوع به شیعه دوازده امامی، تاکید بر مسائل جهان بینی، ولایت، مهدویت، عدم جدایی دین و دولت از یکدیگر و مبارزه علیه ظلم و ستم بود. بنابراین نام آنان را سربدار خوانده شد و اعلام کردند: «اگر خداوند ما را توفیق دهد رفع ظلم و دفع ظالمان مى‌کنیم و الا سر خود را بر دار اختیار داریم و تحمل جور و ستم نداریم». با تلاش مستمر رهبران این قیام، حکومت مستقل ملی _مذهبی ایرانی در خراسان تشکیل شد.

تاسیس سلسله سربداران

پس از گذشت بیش از یک قرن از چیرگی مغولان بر ایران و دیگر مناطق آسیا، جنبشی محلی در باشتین و سبزوار خراسان علیه بیگانگان و جور و ستم آنان شکل گرفت. امیران سربداران ۱۲ نفر بودند و 35 سال سلطنت کردند.

بنیانگذار این سلسله شخصی به نام امین‌الدین عبدالرزاق از بزرگان طایفه باشتین توابع سبزوار بود. از آن جا که شهر سبزوار مرکز تعالیم شیعیان و صوفیان بود، فرمانروایی را همان جا بر پا ساختند.

با قدرت گرفتن سربداران طغاتیمور مغول فرمانرواى خراسان به کمک برادرش امیرعلى از جرجان به سبزوار حمله ور شد. در طی درگیری، سربداران امیرعلی را کشتند و خبر این پیروزی مشهوریت آنان را دو چندان کرد و تعداد طرفداران روز به روز افزوده گشت تا این که توانستند طغاتیمور را شکست دهند و خراسان را فتح کنند.

با سلطه بر خراسان، امیر وجیه‌الدین مسعود و امیران دیگر از جمله خواجه على مؤید به ترتیب حاکمیت را بر عهده گرفتند، خواجه امیر در رکاب امیر تیمور در حین جنگ کشته شد و با مرگ وی سلسله سربداران پایان یافت.

ویژگی‌های مهم حکومت سربداران

امیران سربداران اختلافات بسیاری در اداره‌ی حکومت داشتند و اکثریت بر علیه یکدیگر توطئه و خیانت کردند با این حال در مدت کوتاه سلطنت، ویرانی‌ها و تخریب‌های مغولان تا حدودی آباد گشت و فاصله طبقاتی کمتر شد.

_ بیگانه ستیزی، مردم سالاری و عدم وراثت در سلطنت بنابر مضامین صوفی و تشیع از مهم‌ترین پایه‌های این قیام بود.

_ در حکومت سربداران مالیات دهقانان، تنها سه دهم از محصول برداشت شده بود.

_تمام سران و خدمتگزاران از جمله فرمانروا، مقربان و سربازان ملزم به پوشیدن جامه‌ای یک شکل از جنس پشم گوسفند یا شتر بودند.

_جمعی از فقیر و ثروتمند می‌توانستد هر روز در خانه فرمانروا گرد هم آیند و در کنار یکدیگر غذا بخورند.

_  به طور معمول سربازان را از بین دهقانان انتخاب می‌شدند. تعداد سربازان حکومت در ابتدا دوازده هزار تن، سپس هیجده هزار تن و سرانجام بیست و دو هزار نفر بود که همگی از دولت حقوق می‌گرفتند.

لقب سربداران

قیام سربداران از خراسان شروع شد و تا کومش و گرگان پیش روی کردند. پس از آن در دوره‌ی تیمور گورکانی، گروهی در سمرقند، کرمان و سایر شهرها به پا خاستند که آنان نیز سربداران نام گرفتند. احتمالاً بنا به استنادهای تاریخی از قیام‌های مردمی پس از واقعه باشتین و جنبش سربداران با توجه به مردانگی و مردم سالاری آنان با عنوان سربداران یاد می‌شده است.